Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden önceki dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı alım hakkı veren varant. Nakit uzlaşmalı alım varantı sahibi referans fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı nakit olarak alma hakkını elde tutar.
Dayanağın fiyatında bir yükseliş olacağı tahmininde bulunularak alım varantı satın alınması. "Alım varantında uzun olmak" olarak da adlandırılır.
Finansal bir araç için teklif edilen alım fiyatı. Varant piyasasında ihraççının veya piyasa yapıcının alış teklifinde bulunduğu ve yatırımcının satış yapabileceği fiyat.
Vadesi boyunca herhangi bir zamanda kullanılabilecek varantlar.
Sadece vade tarihinde kullanılabilecek olan varantlar.
Kaldıraç, bir varantın ne ölçüde dayanak varlığına paralel olarak hareket ettiğini gösterir. Bir varantın basit kaldıraç oranı, dayanak varlığın fiyatının varantın fiyatına bölünüp (dönüşüm oranı ile düzeltilmiş şekilde) hesaplanabilir. Varant analizinde basit kaldıraçtan çok "esneklik" veya "omega" olarak da bilinen etkin kaldıraç kullanılır.
Kaldıraç = Dayanak Varlığın Fiyatı / Varantın Fiyatı x Kullanım Oranı
Yatırımcının kâr elde edeceği noktayı göstermektedir. İşlem maliyetleri dikkate alınmamaktadır.
Alım varantı için;
Varantın fiyatı / Kulanım oranı + Kullanım fiyatı
Satım varantı için;
Kullanım fiyatı - Varantın fiyatına / Kullanım oranı
Dayanak varlığın fiyatı, kullanım fiyatına eşit veya çok yakındır.
Genellikle opsiyonun kalan vadesine tekabül eden gelecekteki belirli bir süre içinde varantın dayanak varlığına ilişkin olarak piyasada beklenen dalgalanma aralığı.
Cari kaldıraç, dayanak varlık fiyatının yüzde 1 artması veya azalması halinde varant fiyatındaki düşüşün veya artışın yüzde cinsinden ifadesidir. Burada, sabit bir ücretin alındığı varsayılmaktadır.
Varantın dayandığı (endeksli olduğu) finansal varlık anlamındadır; örneğin hisse senedi veya hisse senedi endeksi (BIST-30 gibi).
Dayanak varlıktaki 1 TL'lik değişime karşılık varant fiyatındaki dönüşüm oranına göre düzeltilmiş değersel değişimi gösterir. Delta, satım varantlarında eksi işareti ile gösterilmektedir (negatiftir), çünkü dayanak varlığın fiyatı düştükçe satım varantının değeri artmaktadır. Delta alım varantlarında 0 ile 1 arasında değişirken, satım varanlarında 0 ile -1 arasındadır. Varantın fiili kaldıraç etkisi, delta ve basit kaldıraç kullanılmak koşulu ile hesaplanabilir.
Örneğin, fiyatı 43 TL olan dayanak varlığın fiyatının 44 TL'ye çıkması (1 TL değer kazanması) durumunda, varant fiyatı 0,5 TL'den 0,55 TL'ye yükselecektir.
Hesaplama şöyle yapılır: Delta (0,546) x kullanım oranı (0,1) x dayanak varlık fiyatındaki değişiklik (1).
Varantın koşullarında gerekli düzenlemeler yapılmışsa alım varantı sahibinin kullanım fiyatını ödeyerek hisseleri ihraççıdan fiziki olarak teslim almasıdır. Günümüzde kaydi sistem kullanıldığı için, kullanım fiyatını ödemek kaydıyla, yatırımcının hesabına ilgili dayanak varlık alacak olarak kaydedilir. Satım varantlarında yatırımcı hisseyi kullanım fiyatı karşılığında ihraççıya teslim eder. Satım varantının sahibi, dayanak varlığı ilgili koşullara uygun şekilde kullanım fiyatından satma hakkında sahiptir. Fiziki teslimatın karşıtı nakit uzlaşmadır.
Dayanak varlığın fiyatı değiştiğinde deltada meydana gelen değişikliği gösterir. Dayanak varlık fiyatının değişmesi halinde delta da değişecektir. Alım varantlarında dayanak varlığın fiyatı arttıkça delta değeri de artarken, dayanak varlığın fiyatı azaldıkça delta değeri de azalmaktadır. Öte yandan satım varantlarında ise dayanak varlığın fiyatı düştükçe deltanın değeri artar, dayanak varlığın fiyatı arttıkça deltanın değeri azalır.
Örneğin, fiyatı 43 TL olan dayanak varlığın fiyatının 44 TL'ye çıkması (1 TL değer kazanması) durumunda, gama değeri 0,03 iken dela değeri 0,546'dan 0,576'ya yükselecektir.
Varantın belirli bir zamanda kullanıldığındaki güncel değeri parite olarak da bilinmektedir. Bu değer, dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki dönüşüm oranıyla düzeltilmiş farkına eşittir. İçsel değeri negatif bir değer olamaz.
Alım varantı için;
İçsel Değer = [Dayanak Varlığın Fiyatı - Kullanım Fiyatı] x Dönüşüm Oranı
Satım varantı için;
İçsel Değer = [Kullanım Fiyatı - Dayanak Varlığın Fiyatı] x Dönüşüm Oranı
Bir alım varantını kullanarak dayanak varlığı edinmenin, dayanak varlığı doğrudan satın almaya göre ne kadar daha pahalıya mal olacağını gösteren tutardır. Bir satım varantı için ise, satım varantının kullanılmasıyla dayanak varlığın açığa satışından elde edilen gelirin, doğrudan dayanak varlığın açığa satışından elde edilen gelirlerden ne kadar daha az olduğunu gösteren tutardır.
Varantlar için yüzdesel prim hesaplamanın formülü aşağıdaki gibidir:
Alım varantı için;
(Varantın fiyatı/Dönüşüm oranı + Kullanım fiyatı - Dayanağın fiyatı)/Dayanağın fiyatı * 100
Satım varantı için;
(Varantın fiyatı/Dönüşüm oranı + Dayanağın fiyatı - Kullanım fiyatı)/Dayanağın fiyatı * 100
Varantın vadesine olan uzaklığı, içsel değer üzerine ödenen prim seviyesini etkilemektedir. Karşılaştırma yapabilmek bakımından, primler yıllık bazda hesaplanabilmektedir.
Yüzdesel yıllık prim = Yüzdesel prim/Yıl bazında vadeye kalan süre
Ters işlem yöntemini kullanarak piyasada alım satımı yapılan varant ve opsiyonların fiyatlarına göre tespit edilen volatilite. Piyasada alım satımı yapılan (belirli bir fiyatı olan) varantlarda, varantın fiyatı ve diğer parametrelerini kullanarak ters işlem yöntemi ile hesaplanan oynaklıktır. İçsel oynaklık, varantlar için en önemli göstergelerden bir tanesidir. Bu oynaklıktaki değişimler genellikle alım veya satım varantının fiyatına doğrudan etki eder.
Volatilite = İşlem günü başına oynaklık (endeks puanı cinsinden) x ?işlem günlerinin sayısı
Varantı ihraç eden kuruluş ve varantın temsil ettiği opsiyonun borçlusu.
Varantın içsel değerinin sıfırdan büyük olduğu duruma denir. Daha açık bir ifadeyle, dayanak varlığın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım fiyatının üzerinde, satım varantlarında ise altındadır.
(Amerikan tipi varantlar için) varantın sağladığı hakkın kullanılması. Varantın vade tarihinden önce kullanılması halinde yazılı bir kullanım bildiriminin verilmesi gerekmektedir. Vade tarihine kadar elde tutulan varantlar vade sonunda otomatik olarak kullanılacak ve yatırımcılarına nakit uzlaşı tutarı ödenecektir.
Varantın dayanak varlığı niteliğindeki finansal aracın satın alınabileceği (alım varantları) veya satılabileceği (satım varantları) ve nakit uzlaşı tutarının hesaplanmasına esas teşkil edecek fiyat.
Bu oran, varant yatırımcısının elinde tuttuğu varant başına kaç adet dayanak varlık satma veya alma hakkına sahip olduğunu gösterir.
Bir varantın alış fiyatı ile satış fiyatı arasındaki fark. Makas yüzde olarak veya para birimi cinsinden ifade edilebilir. Varantların makaslarını karşılaştırmak için birbirleriyle kıyaslanabilir nitelikte olması gerekmektedir; örneğin aynı dönüşüm oranına sahip olmalıdırlar.
İhraç koşullarında dayanak varlığın teslimatı yerine nakit bir uzlaşı yöntemi üzerinde anlaşmaya varılabilir. Bu gibi durumlarda ödenen tutar dayanak varlığın spot fiyatı ile kullanım fiyatı arasındaki farka (dönüşüm oranına göre düzeltilmiş) karşılık gelmektedir. Bu uygulama şu an için BIST'de işlem gören varantlar için standart bir uygulamadır.
Esneklik olarak da adlandırılan omega, hesaplanmasına deltanın da dahil olması sebebiyle "rafine edilmiş" kaldıraç olarak adlandırılmaktadır. Omega, dayanak varlık fiyatındaki yüzde birlik değişime karşılık varant fiyatındaki yüzdesel değişimi göstermektedir. Satım varantlarında delatnın negatif olması nedeni ile omega da negatif olmaktadır.
Omega = Kaldıraç x Delta
Örneğin, dayanak varlık fiyatının yüzde 1 artarak 43 TL'den 43,43 TL'ye çıkması halinde varant fiyatı yüzde 4,7 artarak 0,52 TL'ye ulaşır. Dayanak varlık fiyatındaki her hareket deltayı değiştirdiği için omega oranı da değişmektedir. Bunun anlamı varantın kaldıraç etkisinin sürekli olarak değişmesidir.
Oynaklık, belirli bir zaman dilimi içerisinde, örneğin bir yıl içerisinde, dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma aralığını ölçmektedir.
Belli bir vadeye kadar (veya belirli bir vadede), belli miktardaki dayanak varlığı, belli bir fiyattan (kullanım fiyatı) alma ya da satma hakkını, belli bir prim karşılığında opsiyonu alan tarafa veren ancak bunu zorunlu tutmayan sözleşme biçimidir. Öte yandan opsiyonlar, satan tarafı (keşidecisini) alan tarafından talep edilmesi halinde satmaya zorunlu tutar.
Varantın içsel değerinin diğer adı paritedir.
İçsel değere dayalı varant göstergeleri için genel terime verilen addır. (örneğin başa baş noktası, ücretler)
Aynı dayanağa sahip, kullanım fiyatı ve vadesi aynı olan alım ve satım varantlarının aynı anda satın alınması. Amaç, oynaklıktaki bir artıştan ve/veya dayanak varlığın önemli fiyat değişikliklerinden yararlanmaktadır.
Menkul kıymetler pozisyonlarındaki riskin, ikinci bir karşı işlem aracılığı ile sınırlanması. Örneğin satım varantları bir menkul kıymetler portföyünü olası değer kaybına karşı korumak için kullanılır.
Varantların taşıma maliyetlerindeki (faiz oranı ve temettü) değişikliklere karşı ne kadar hassas olduğunu belirten bir göstergedir.
Yatırımcısına belirli bir vadede (Avrupa tipi) veya vadeden önceki dönem boyunca (Amerikan tipi) belirli bir fiyattan belirli bir dönüşüm oranına bağlı olarak dayanak varlığı satma hakkı veren varant. Nakit uzlaşmalı satım varanti sahibi referans fiyat ile kullanım fiyatı arasındaki farkı nakit olarak tahsil etme hakkını elde tutar.
Dayanağın fiyatında bir düşüş olacağı beklentisi ile satım varantı satın alınması. "Satım varantında uzun olmak" olarak da adlandırılır.
Finansal bir aracın satış fiyatıdır. İhraççı veya piyasa yapıcı bu fiyattan satış yapacaktır. Yatırımcının piyasa yapıcıdan alış yapabildiği fiyat.
Sepet varantları için dayanak varlık teşkil eden BIST-30 endeksi içeriğindeki hisselerden oluşan sepet.
Geçmişte belirli bir dönemde varantın dayanak varlık fiyatındaki dalgalanma aralığı.
Finans maliyeti, depo maliyeti ve sigorta maliyetinin toplamını yansıtır. Finansal araçlarda vadeli fiyatın hesaplanmasında taşıma maliyeti olarak sadece faiz maliyeti dikkate alınır.
Zamanın varantların fiyatı üzerindeki etkisini gösteren bir göstergedir. Teta, vade tarihi yaklaştıkça varantın fiyatının ne ölçüde değiştiğini gösterir. Bir başka deyişle, varantın zamansal değerindeki kaybı ölçer. Teta, yüzde olarak veya mutlak değer şekilde ifade edilebilir ve haftalık veya günlük olabilecek bir zaman birimiyle tamamlanır. Haftalık (bir hafta 5 çalışma günü değil 7 gün olarak hesaplanmaktadır) tetanın yüzde -1,12 olması halinde varant, bir hafta içerisinde yüzde 1,12 değer kaybeder.
Varantın süresi. Varantın koşullarında bu süre belirtilir. Opsiyon (ya da hak) bu vade tarihinde sona erecektir.
Menkul kıymetleştirilmiş opsiyonlar için kullanılan uluslararası ortak terim.
Varantların oynaklıktaki değişimlere duyarlılığını gösteren bir göstergedir. Vega, mutlak değer veya yüzde olarak ifade edilebilir.
Zaman değeri, cari varant fiyatı ile içsel değer arasındaki farktır. Zaman değeri varantı yatırımının doğrudan dayanak varlığa yatırıma nazaran sahip olduğu avantajların (kaldıraç etkisi) bedeli olarak yorumlanmalıdır. Varant yatırımcıları, dayanak varlığı satın alan yatırımcılara nazaran daha düşük bedel ödemek zorunda olduğundan, zaman değeri likidite avantajına dayanmaktadır. İçsel değeri sıfır olan (zararda) varantın değeri yalnızca zaman değerinden oluşmaktadır.
Zaman Değeri = Varant Fiyatı - İçsel Değer
Varantın içsel değere sahip olmadığı bir durumu ifade eder. Bunun anlamı şudur; dayanağın cari fiyatı, alım varantlarında kullanım fiyatının altında, satım varantlarında üzerindedir.