Risk Yönetimi ve Teminat

Piyasa risk Yönetimi Takasbank tarafından yapılır. Gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından çekilerek pozisyona dönüştürülür ve güncellenen hesaplar için son açık pozisyon ve parametre dosyası verilerine göre “bulunması gereken teminat” hesaplanır. Sürdürme teminatı, bulunması gereken teminat değerinin %100’ü olarak dikkate alınır.

VİOP Risk Yönetimi ve Teminat Tamamlama Esasları

Vadeli İşlem ve Opsiyon Piyasası (VİOP) işlemlerinde teminatlandırma ve risk yönetimi süreçleri Borsa İstanbul ve Takasbank’ın belirlemiş olduğu esaslar çerçevesinde yürütülmektedir.

VİOP İşlem Öncesi Risk Yönetimi

Müşteri hesaplarında risk durumuna göre 0,1,2,3 olmak üzere dört seviye belirlenmektedir. Sürdürme teminatının [Toplam Teminat+_Geçici Kar/Zarar] tutarına oranı olarak tanımlanan risk oranı %100’den büyük ise ilgili hesap riskli duruma düşer. Risk seviyesinin 1 veya 2 olması uyarı niteliğinde iken, 3 seviyesi riskli statüsüne yaklaşıldığını/riskli olduğunu gösterir. Risk durumu 3 olan hesapların tüm pasif emirleri sistemce iptal edilir. Risk durumu 3 olan hesaplar, teminat yatırarak ve/veya bulunması gereken teminat tutarını azaltıcı işlem yaparak riskli durumdan çıkabilir. Riskli hesaplar için teminat yatırılabilir ancak çekilemez.

VİOP’ta Teminat Tamamlama Yöntemi

Seans kapanışından sonra vadeli işlem ve opsiyon sözleşmelerine ait gün sonu uzlaşma fiyatı belirlenir ve tüm hesaplar güncellenir. Toplam teminatı, sürdürme teminatı tutarının altına düşen veya eksi nakit teminat oluşan hesaplar için ilgili üyelere “teminat tamamlama çağrısı” yapılır. Üyeler teminat çağrısı yükümlülüklerini T+1 günü en geç saat 14:30’a kadar yerine getirmek zorundadırlar.

VİOP’ta Risk-Teminat Dengesi Nasıl Korunur?

Piyasada işlem öncesi, işlem anı ve işlem sonrası olmak üzere üç katmanlı bir risk yönetimi sistemi uygulanır.

İşlem öncesi risk yönetimi, emirlerin işleme dönüşme ihtimalleri gözetilerek hesaplanan risk parametreleri vasıtasıyla teminat yeterliliğinin kontrolü uygulamasıdır. İşlem öncesi risk yönetimine esas teminat eksiği olan hesaplar üzerinden pozisyon artırıcı emir iletimine izin verilmez.

İşlem anı risk yönetimi, emrin işleme dönüştüğü anda yapılan teminat kontrolü sürecidir. İşlem anında risk hesaplamaları yalnızca pozisyon değişimi olan hesaplar için yapılır. Teminat yatırma ve çekme işlemlerinde ise, risk hesaplamalarında güncelleme yapılmaz, teminat bakiyesi güncellenir.

İşlem sonrası risk yönetimi, Takasbank tarafından duyurulan zamanlarda, ilgili ana ait pozisyon ve teminat bakiyeleri ile bunlara ilişkin güncel fiyatlar kullanılarak yapılan risk ve teminat hesaplamalarını içerir.

Piyasada gerçekleştirilen işlemler için portföy bazında teminatlandırma yöntemi uygulanır ve piyasada gerçekleşen işlemler gerçek zamanlı olarak Takasbank tarafından Borsa’dan alınarak pozisyona dönüştürülür.

Pozisyonu güncellenen hesaplar için son açık pozisyon ve son risk parametre dosyası verilerine göre “başlangıç teminatı” hesaplanır.

VİOP BISTECH Marjin Yöntemi Nedir?

Takasbank, portföy bazında teminatlandırma işlemlerinde BISTECH Marjin Yöntemi algoritmasını kullanır. BISTECH Marjin Yöntemi değişik fiyat ve volatilite (oynaklık) değişim seviyelerine dayalı olarak oluşturulan senaryolar arasından maksimum risk göz önünde bulundurularak, teminat tutarı portföy bazında hesaplanmaktadır. En basit haliyle örnek vermek gerekirse, portföyünüzde vadeli işlem sözleşmeleri için, başka herhangi bir pozisyonunuz yokken sadece 1 pozisyon almak için gerekli teminatı öğrenmek için BISTECH Marjin Yöntemi parametrelerinde tanımlanan ve dayanak varlık için oluşabilecek maksimum fiyat değişikliğini ifade eden, “Fiyat Değişim Aralığı”na (Price Scan Range-PSR) bakılabilir. Böyle bir durumda alacağınız pozisyon için BISTECH Marjin Yöntemi sizden 1 PSR değerinde bir teminat isteyecektir.

VİOP’ta Risk Neye Göre Hesaplanır?

Türev piyasalarının temel fonksiyonlarından biri, gelecekte meydana gelebilecek aleyhte fiyat değişimleri karşısında riskten korunma imkanı sunmaktır. Nitekim türev piyasaları, tarımsal ürünlerin fiyatlarında gelecekte meydana gelebilecek aşırı dalgalanmaların yaratacağı risklerden korunma ihtiyacından doğmuştur.

Her kişi veya kurumun üstlenmiş olduğu riskler birbirinden farklı olabilir. Bu farklılığı yaratan, iş hacmi, faaliyet türü gibi birçok kriter olabilir. Türev piyasaları yatırımcılara risklerini diğer yatırımcılara transfer edebilme olanağı sağlar. Riskleri üstlenen taraflar ise risklerini daha kolay yönetebilecek olan veya bu riskleri üstlenmeye istekli yatırımcılar olabilir. Riskleri üstlenmeye istekli olan taraflar, türev piyasalarda derinliği sağlayan ve fiyat değişimlerinden kar elde etmeye çalışan spekülatörlerdir. Spekülatör olarak adlandırılan grup esas itibarı ile riskten korunmak yerine beklentileri doğrultusunda pozisyon alarak fiyat değişimlerinden kar elde etmeye çalışmaktadır. Özet olarak risk, türev piyasalarda alınıp satılabilir hale gelmektedir.

VİOP’ta Ürün Grubu Nedir?

VİOP’ta işlem gören ürünler, Borsa İstanbul piyasasında işlem gören finansal enstrümanlar ve diğer türev ürünledir. Bu ürün grupları içinde BİST 30 endeksi, BİST 30 endeks hisseleri, dövizler, kıymetli madenler, faiz, enerji dahil olmak üzere çok geniş yelpazede varlıklar yer almaktadır. Bu çeşitlilik spekülatif kazanç, portföy yönetimi ve risk yönetimi açısından spot piyasanın popüler dayanak varlıklarında işlem imkanı vermektedir.

VİOP’ta 60 dan fazla varlık işlem görmektedir. En çok işlem gören enstrümanlar arasında BİST yakın vade payları, BIST 30, Dolar/TL, Euro/TL, EUR/USD, Gram Altın (XAUTRY) ve Altın (XAUUSD) varlıkları sayılabilir.

VİOP Seans Kapanışına Kadar Kapatılmayan Pozisyonlar Ne Olur?

Emir girildiği seanstan itibaren iptal edilene kadar geçerlidir. Bu emir süresi seçildiğinde, emrin iptal edilmediği ve eşleşmediği durumda, emir sözleşmenin vade sonuna kadar geçerli olur ve vade sonunda sistem tarafından otomatik olarak iptal edilir.

VİOP’ta Ters İşlem Ne Demek?

Yatırımcının vade sonunu beklemeden açmış olduğu pozisyonu ters pozisyonla kapaması anlamına gelmektedir. Yatırımcının alım pozisyonuna sahipse pozisyonunu kapamak için aynı sözleşmede satım pozisyonu açmasıdır. Eğer satım pozisyonuna sahip ise bu sefer ters işlemle kapamak için alım pozisyonu açmalıdır.